1.
Dip
Boş bir oda… Aslında boş değil, sadece belleğin garip bir yansıması ve bu yansıma da kendisini bulmaya çalışan, gaip bir yazar. Paris’in 1900’lerden bu yana değişmeyen sıkıntılı bohem havası, ama bu sefer 1960’lardayız. Tam olarak gerçek mi yoksa rüya mı olduğunu çözemediğimiz muğlak bir girişle başlıyor Georges Perec, Uyuyan Adam maratonuna. Sanki geçmişinin, ruhunun, kimliğinin ona yapıştırılan “Yahudi” takıntısının öcünü, yazdığı deneysel metinlerle almaya çalışıyor. Uyuyan Adam da bu deneysel metinlerden sadece biri. Deneysellik, deneyin içinde olmak, ne kadar yarım bırakılmış bir sentez olsa da günümüzde, Georges Perec dildeki deneysel ısrarını yazın yaşamının hiçbir döneminde azaltmamış. Uyuyan Adam’ın bir rüya ayini ile başlaması bu yüzden. Geçmişle, nostaljik olanla kurulmaya çalışılan bir lehim, daha yüz on ikinci sayfasında sıkılarak bırakılan Raymond Aron’un Sanayi Toplumu Üzerine Dersler kitabı.
Evet, biliyorum bunların tembellikle ne alakası var diyeceksiniz, oysa varoluş sorunu da tembelliğin gizli kaynaklarındandır. Literatürdeki tanımın dışına çıkmadığımız için aylaklığı hafife alıyoruz. Çünkü Uyuyan Adam tam olarak “tembel” bir karakter değil. Sistemin dışına çıkmış, toplumun yadırgadığı o sefil kişilikler var ya hani, işte Uyuyan adam o eşsiz boyutun, o bilinmezliğin saflarını sıklaştırdığı yerden sesleniyor bizlere.
“Yalnızlığın büyülü çemberini kırmayacaksın. Yalnızsın ve kimseyi tanımıyorsun; kimseyi tanımıyorsun ve yalnızsın. Ötekilerin birbirlerine sokulduklarını, birbirlerini koruduklarını, birbirlerine sarıldıklarını görüyorsun. Oysa sen, ölü bakışlı, saydam bir hayaletten, külrengi bir cüzzamlıdan, çoktan toza dönmüş bir siluetten, kimsenin yaklaşmadığı tutulmuş bir yerden başka bir şey değilsin.”
2.
Tercihler… Teslimiyetler…
İkinci bir tercih ya da ona sunulan bir aidiyet olarak değil, direk, lafı dolandırmadan, o zaman ki anın uyumuna karışarak yaşayıp daha doğrusu üzerindeki kimlik ve aidiyet psikolojisini atmak için zamanı yok sayan bir karakterle karşı karşıya uzun bir diyalog içindeyiz. Fakat bu diyaloğun tek bir konuşanı, tek bir soru soranı ve tek bir cevap vereni bulunmakta. Çağın ikiye böldüğü, kutuplaştırdığı, bir seçim yapmak zorunda bıraktığı insanların sanırım ortak yazgıları onlara giydirilen bu deli gömleğidir: Tembellik. İdeolojiden ne kadar uzaklaşmaya, bazı durumlar dahilinde, tek bir diyaloğa kendimizi kaptırmaya çalışsak da, bazen “geçmiş” takıntısı (buna siz de kendi takıntınızı ekleyebilirsiniz) ucu bucağı olmayan bir “hiç” yumağına bizi götürür. Bu yumağın daha önce yaşanmış ve yaşanacak olandan kopuk hareket etmesi muhtemel bir sonuç gibi gözükse de, günümüzde kapitalizmin gömleğini giydiremediği tek figüran aylaklardır. Georges Perec’in Uyuyan Adam’ı odasında, bir başına kimseye hesap vermeden yaşamayı seçerek, bir tercih yapmıştır. Ona yöneltilen sorulara, ona gönderilen mektuplara, kapı çalmalara, sevişmelere tepkisizdir. Bu tepki çağın boşluğuna aldırış etmeden kendi odasında kendine özgü bir dünya kurmaya çalışan “uyuyan” bir adamın tepkisidir. Gerçekten yalnız olan bir adamın tepkisi… Uyuyan Adam, kendi şahsına münhasır bir kişiliğe sahip; yazarımızın verdiği ayrıntılardan sosyoloji okuyan bir öğrenci olduğunu anlıyoruz. Ancak bölümünden memnun gibi gözükmüyor çünkü bazı mitosların beyninde karşılaştırılmasından bıkmış durumda.
Tembellik dışında giydirilen bir başka gömlek de ‘entelektüel’ olma sorumluluğunun ağırlığı. Bilgi, birikim, kültür tabi ki insanı geliştiren önemli edimler. Uyuyan Adam’ın sorunu ise bir nevi soruya dönüşüyor: bu saydığımız edimler insana yakışıyor mu? Birçok kez Uyuyan Adam’ın sorunlarına ben de kendimi kaptırıyor, bir çıkış yolu bulmaya çalışıyorum. Ne var ki sonuç, sonuçsuzluk. İşte modern insan, modern yapılar, modern teknoloji ele avuca sığmayan bir toplam olarak: yaşadığı dönemin yazgısına boyun eğen bireylerin rüyalarını iğdiş edip kendi skolastik dünyasını inşa ediyor. Tercihler teslimiyetlere ekarte oluyor bir süre sonra. Düzenin yapılandırdığı bir varlık olup çıkıyoruz ortaya. Georges Orwell’in 1984 adlı romanında mekanik dünyaya tepki göstermesinin nedenlerinden biride budur. “Modern iş bölümünün sunduğu” yoğun iş gücü birleşimi… Orwell’in ütopyasında çalışan insanlar güya modern bir dünyanın bağımsız ferdi, fakat bütüne baktığımızda izinsiz sevişmek bile yasak. Uyuyan Adam Orwell’in dünyasından çok uzak değil. Dünyanın bu mekanik oluşumuna karşı uyuyan, tepki göstermeyen, aylaklık yapan bir adam; hiçbir düzenin sevmeyeceği bir insan tipi.
3.
Modern Tembel
Modern insanı ilkelliğe dönmek için tetikleyen birçok unsur mevcut; modern insan bu kargaşaya rağmen bir düzen yaratabiliyorsa tamamlıyor öz bilincini. Ciddi bir bilinç oluşturmakla başlıyor gerçek işine. Naylondan bir modernliğin ya da sözlük açıklamalarıyla kendini sınırlandıran bir dünyanın size sunduğu yapay güzellik, sizin bulduğunuz gerçeklikten daha sıkıcıdır. Aslında buradaki eleştirim modernliğin yanlış uygulanmasıyla alakalı bir durum… Bu tanımlamadan faydalanan kapitalizm kendi modern insanını yaratmaya çalışıyor, zaten bu yüzden dışta kalıyor aylaklar düzen içinde. Uyuyan Adam, modern bir kişilik, asi bir öğrenci, iflah olmaz bir aylak. O kargaşanın koridorlarında koşmayı başarabilmiş. Yalnız bunu kendisine açıklamaktan korkuyor. En çok bundan korkuyor hatta. Perec, çok küçük yaşlarda anne ve babasını kaybetmiş, ağır bir travma yaşamış , yazarlık yaşamının en derinlerine işlemiş bu büyük ayrıntı onun dünyasında. Uyuyan Adam’ın ara metinlerinde bu önemli ayrıntıları gözlemleyebiliyoruz. Uyuyan Adam, yaşadığı bu ağır kayıp sürecinden sonra hiç uyumamış sanki şöyle demiş bizlere karşı: uyku ve uyanıklık arasında bir fark yok dünya hâlâ gereksiz!
Dolunay Aker, Roman Kahramanları, sayı 26, 2016
